ბევრი ჯელატო და ცოტაც სეპტუაგინტას საქმე, ანუ კონფერენცია სირაკუზაში

    კონფერენციის ორგანიზება დიდი ამბავია: სესიების დაგეგმვა, საპატიო სტუმრების მოწვევა, შესაბამისი დარბაზების შერჩევა გახსნითი ცერემონიისთვის, სხდომებისთვის, მენიუ გახსნისა და დახურვის მიღებებისთვის, კულტურული პროგრამა და სხვა მრავალი წვრილმანი და მსხვილმანი. ამ ყველაფრის მოწმე და დამკვირვებელი, ხანდახან არც თუ აქტიური მონაწილეც, არაერთხელ ვყოფილვარ. სულ ბოლოს კი ვაკვირდებოდი ჩემი იტალიელი კოლეგა ავსტრიაში, დიონისიო კანდიდიო, როგორ ემზადებოდა ბიბლიური კვლევების ევროპული ასოციაციის (EABS – European Association of Biblical Studies) ყოველწლიური კონფერენციის ჩასატარებლად სირაკუზაში. ნისის თქმით, ყოველ საღამოს დავსხდებოდით პიაცა დუომოზე, შევექცეოდით ჯელატოს და ვისაუბრებდით სეპტუაგინტაზე. თეზისის გაგზავნაზე ბევრი არც მანამდე მიფიქრია, მაგრამ აბა რომელი ჭკუათმყოფელი და ნაყინის ჭეშმარიტი ტრფიალი იტყოდა ამ ძვირფას შესაძლებლობაზე უარს.
    რა თქმა უნდა, მომავალ კონფერენციაზე სიტყვა ქართველ ბიბლიოლოგებსაც მივაწვდინე და ნაყინისა და სიცილიის ნამდვილი მეტრფე, ნათია დუნდუა, გამითანამზრახველდა სირაკუზის ყველა სანაყინეში ჯელატოს გასინჯვის დიადი მისიის აღსრულებაში.
    ბევრი ვარჩიეთ თუ ცოტა ვარჩიეთ, ჩვენი საკვლევი თემის შესაბამისი თემატური სექცია შევარჩიეთ (ძველი აღთქმის, ახალი აღთქმისა და ყურანის (!) ტექსტოლოგია, ჩვენც გვეუცნაურა მაგრამ ბიბლიის ტექსტოლოგიასთან ახლოს მდგომი სხვა ვერაფერი ვნახეთ) და თეზისები გავგზავნეთ, რომელიც ჩვენდა საბედნიეროდ მიიღეს და დავიწყეთ მოგზაურობის დაგეგმვა და კონფერენციისთვის მზადება.
    მგზავრობამდე ნისის მგონი ყველა დეტალი შევუთანხმე, რომელ აეროპორტში ჩავფრენილიყავი, სად ჯობდა ბინის დაქირავება, როგორ წავსულიყავი კატანიიდან სირაკუზაში – მატარებელი ჯობდა თუ ავტობუსი (აქ სიტყვა შუაზე გამაწყვეტინა და მითხრა, რომ ცხადია ავტობუსი, გონიერი ადამიანი იტალიის სამხრეთში მატარებელს არ ენდობაო). ბინის დაქირავების, ბილეთების ყიდვის და სხვა დეტალების მოყოლით თავს არ შეგაწყენთ, არც ზალცბურგიდან სირაკუზაში ჩემი უცნაური მგზავრობის წვრილმანებს გაგიმხელთ (უთავბოლობის მაგალითი თუ დამჭირდა, იქნებ ოდესმე სადმე დავწერო), ასე იყო თუ ისე, ზალცბურგიდან მომავალი მე და ჰელსინკიდან მომავალი ნათია (თუ რა მინდოდა მე ზალცბურგში და ნათიას ჰელსინკიში, ამას სხვა ბლოგებში მოგახსენებთ) ღამენათევნი და გვარიანად მშიერნი მიუნხენის აეროპორტში შევხვდით ერთმანეთს. კატანიაში თავგადასავლების გარეშე ჩავფრინდით და ასევე უთავგადასავლოდ ვიმგზავრეთ ლურჯი ავტობუსით კატანიიდან სირაკუზამდე, ავტობუსების ბოლო გაჩერებიდან ორტიჯამდე პაპანაქება სიცხეში ასე კილომეტრი გავიარეთ და ბინასაც მივადექით, სადაც მომდევნო რამდენიმე დღე უნდა გაგვეტარებინა. 
    იტალია რომ სამხრეთია და სიცილია კიდევ იტალიის სამხრეთი, ჩასვლისთანავე არაერთ დეტალში გამჟღავნდა, მაგრამ ჩვენთვის ყველაზე საგულისხმო მაინც ის იყო, რომ მასპინძელმა ბინის გასაღები სუვენირების მაღაზიაში დაგვიტოვა, მერე მოვიდა, დაგვხედა, აბა რა გჭირდებათო. გვითხრა, სად რა გვეჭამა, სად რა დაგველია, მომწერეთ თუ რამე დაგჭირდეთო და წავიდა.
    EABS-ის ყოველწლიური სიმპოზიუმი, რომელსაც სირაკუზის წმინდა მეთოდეს რელიგიურ მეცნიერებათა უმაღლესი ინსტიტუტი  (Istituto Superiore di Scienze Religiose San Metodio) მასპინძლობდა, 10 ივლისიდან 13 ივლისის ჩათვლით გაგრძელდა. EABS-ის პირველი პოსტკოვიდური სიმპოზიუმი უჩვეულოდ ხალხმრავალი აღმოჩნდა (800-მდე მონაწილე). მისდიეს რა სიცილიურ ანდაზას – A casa capi quantu voli u patrúni (სახლი იმდენ სტუმარს დაიტევს, რამდენსაც მასპინძელი ისურვებსო) – მასპინძლებმა ყველასთვის გამონახეს ადგილი: კონფერენცია 4 ინსტიტუციაში 3-6 პარალელურ სესიად მიმდინარეობდა, გახსნითი საღამოსა და კრისტინ დე ტროიერის ლექციისთვის კი საკმარისად დიდი სივრცე მხოლოდ სირაკუზის საკათედრო ტაძარი აღმოჩნდა.

    მე და ნათია კონფერენციაზე დავრეგისტრირდით და გადავწყვიტეთ, გიდთან ერთად საკათედრო ტაძარიც დაგვეთვალიერებინა. რადგანაც ამ ორ საქმეს შორის საათზე მეტი გვქონდა, ჩვენი მთავარი მიზანი განვახორციელეთ და პიაცა დუომოზე ჯელატოს შევექეცით. მერე სიცილიასა და მის ისტორიაზე უზომოდ შეყვარებულმა გიდმა ერთსაათიანის მაგივრად საათნახევრიანი ტური ჩაგვიტარა. 
    გახსნით ცერემონიაზე კონფერენციის მონაწილეებს EABS-ის პრეზიდენტმა ჯორჯ ბრუკმა (George J. Brooke), საპატიო სტუმრებმა და კონფერენციის ორგანიზატორებმა მიმართეს. იუმორითა და სირაკუზის მხურვალე სიყვარულით იყო გაჯერებული ნისი კანდიდიოსა (Nisi Candido) და დანილო ვერდეს (Danilo Verde) მისასალმებელი სიტყვა.

    არანაკლებ საინტერესო იყო სადილიც, რომელიც ცოცხალი მუსიკის თანხლებით ღია ცის ქვეშ თევზის ბაზართან ახლოს გამართეს. საჭმელ-სასმელი იყო მრავალფერი, სიცილიური, გემრიელი. ჩვენ თვალწინ გადაზილეს მოცარელა და ცხელ-ცხელი მოგვართვეს, შეწვეს ზღვის პროდუქტები და ზეითუნის ზეთით შეაზავეს არანჩინი. გადმოცემით ვიცით, ბოლოში დესერტიც  ყოფილა, მაგრამ მე და ნათიამ დროზე ადრე დავტოვეთ მიღების ცერემონია. მოკლედ, პურიც იყო და დაუვიწყარი სანახაობაც. ასე გემრიელად ვეზიარეთ სტუმარმასპინძლობის სიცილიურ კულტურასა და სიცილიურ სამზარეულოს. 
    შემდეგი სამი დღე დატვირთული იყო აკადემიურადაც და კულინარიულადაც. დილის სესიები  8:30 სთ.-დან 12:00 სთ-მდე გრძელდებოდა, საღამოსი კი  15:00 სთ.-დან 18:00 სთ.-მდე. შუაში სამსაათიანი შესვენება ლანჩისა და სიესტისთვის იყო გათვლილი. ისე ცხელოდა, შუადღის ძილი ნამდვილად მისწრება იყო.
    პროგრამასა და თეზისებს თავად შეგიძლიათ გაეცნოთ გამოწვლილვით. მე მხოლოდ რამდენიმე სესიის შესახებ მოგახსენებთ.
    სპეციალური სესია მიეძღვნა ჯეიმზ ეიტკენს (James Aitken), რომელიც ამ გაზაფხულზე მოულოდნელად გულის შეტევით გარდაიცვალა. მის შესახებ ისაუბრეს კოლეგებმა და მისმა სტუდენტებმა. პროფესორ ჯეიმზ ეიტკენის კვლევის ძირითადი სფერო სეპტუაგინტას თარგმანის გარემოებანი და ბერძნულ-ებრაული ლექსიკოლოგიური ძიებანი იყო. შესაბამისად, სესიის მოხსენებებიც – ისტორიულ-სოციოლინგვისტიკური მიდგომა სეპტუაგინტასა და პოსტ-კლასიკური ბერძნულის პოლისემანტიკური ლექსიკური ერთეულების ეკვივალენტთა გააზრებისათვის: ხედვისა და გაგონების გამოთქმათა მაგალითზე (ეზრა ლა როი (Ezra La Roi)), სეპტუაგინტას მთარგმნელის გარემო: ეგვიპტური გავლენები შესაქმისა და გამოსვლათას წიგნებში ტოპონიმებისა და გეოგრაფიულ სახეთა ეკვივალენტების მიხედვით (კამილა რეკალკატი(Camilla Recalcati)), რატომ ითარგმნა ბიბლია ბერძნულად და არა არამეულად? (ჯოშუა ალფარო (Joshua Alfaro)), მიუგნებლის ძიებაში: ბერძენი და ებრაელი მთარგმნელები სეპტუაგინტამდე (მარკო დოროში (Marko Dorosh)) – ლექსიკოლოგიურ და თარგმანთან დაკავშირებულ საკითხებს მოიცავდა.

    11 ივლისის საღამოსვე სირაკუზის საკათედრო ტაძარში წაიკითხა ლექცია კრისტინ დე ტროიერმა (Prof. Dr. Kristin De Troyer). ლექცია – The Oxyrhynchus Decalogue: History and Text of a Greek Exodus Papyrus – შეეხებოდა ათი მცნების შემცველ ოქსირინხუსის პაპირუსს, ტექსტისა და ფრაგმენტის ისტორიას.  ძალიან ძნელია, სხვადასხვა ინტერესისა და საკვლევი სფეროს მეცნიერი ძალიან კონკრეტული ტექსტოლოგიური საკითხით დააინტერესო. პროფესორმა კრისტინ დე ტროიერმა დეტექტიური ინტრიგითა (ზემოხსენებული ფრაგმენტი ოქსფორდის უნივერსიტეტის პროფესორმა და ოქსირინხუსის პაპირუსების პროექტის ხელმძღვანელმა, სხვა ფრაგმენტებთან ერთად, ოქსფორდიდან მოიპარა და გაყიდა. პაპირუსები გრინის ბიბლიის მუზეუმმა შეიძინა. აქვე დავძენთ, რომ ფრაგმენტების ნამდვილობის დასადგენად გრინის მუზეუმმა სწორედ ზემოხსენებულ მეცნიერს მიმართა. უფრო დაწვრილებით დაგუგლეთ Dirk Obbink, oxford green papyrus და გაეცანით სტატიათა წყებას.) და ზომიერი იუმორით წარმოადგინა ათი მცნების სხვადასხვა წყაროში დაცული ტექსტი და მისი ტექსტუალური ანალიზი და აუდიტორიის ინტერესიც არ დაუკარგავს.
    არც ამ დღის დასასრულს დაუტოვებია გურმანები გულნაკლული, გრანიტას, ბრიოშისა და ლიმონჩელოს თანხლებით გვიანობამდე ვისაუბრეთ ბიბლიასა და  სეპტუაგინტას ტექსტის ისტორიაზე. 

    12 ივლისს, დილას, მე და ნათია წარვდექით მოხსენებებით. ჩვენი სესია, როგორც ზემოთ გითხარით, ძველი და ახალი აღთქმისა და ყურანის ტექსტოლოგიას ეძღვნებოდა (Textual Criticism of the New Testament, the Old Testament and the Qur'an). 
    სესიაზე ჩვენთან ერთად ტიმოთი ენდრიუ ლიმ (Timothy Andrew Lee), იერჟი ოპტარჩუკმა (Jerzy Ostapczuk) და ანდრეა რიკარდო როსიმ (Andrea Riccardo Rossi) წაიკითხეს მოხსენებებით.
    ჩემი და ნათიას მოხსენებები ესთერისა და ტობის წიგნის ძველ ქართულ თარგმანებს შეეხებოდა. ნათია დუნდუამ წაიკითხა მოხსენება – ტობის წიგნის  GIII ტექსტუალური ფორმის რეკონსტრუქცია ძველი ქართული თარგმანის მიხედვით (Reconstruction of GIII Textual Form of Tobit according to the Georgian Translation). ტობის წიგნის GIII ფორმა ბერძნულ, ლათინურ და სირიულ წყაროებში მხოლოდ ფრაგმენტულადაა შემონახული. ტობის წიგნის ძველი ქართული თარგმანი კი სრულად ინახავს მას. ნათიამ შესაბამისი მაგალითების მოხმობით, უპირველეს ყოვლისა, აჩვენა, რომ ქართული თარგმანი ნამდვილად ტობის წიგნის GIII ფორმას ინახავს, შემდეგ კი ქართულის მაგალითზე მისი იმ ნაწილების სახე აღადგინა, რომლებიც, ქართულის გარდა, სხვა წყაროებში არაა დაცული. ნათიამ ასევე წარმოადგინა ტობის წიგნის ოშკური ვერსიის მრავალენოვანი ანოტირებული კორპუსული გამოცემა და გამოცემის მოსამზადებელი აპლიკაცია. ნათიამ გამოცემის პროექტი რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის დაფინანსებით ილია სახელმწიფო უნივერსიტეტის სამეცნიერო ბაზაზე განახორციელა. გამოცემამ დამსწრეთა შორის დიდი ინტერესი დაიმსახურა.
    ჩემი მოხსენება შეეხებოდა ესთერის წიგნის F ჩანართსა და მის ესთერის წიგნის სხვადასხვა ტექსტუალურ ფორმაში დაცულ სახეს. როგორც ბერძნული, ასევე ლათინური წყაროები F ჩანართის ერთმანეთისაგან განსხვავებულ ფორმას შეიცავენ, განსხვავებული ფორმაა დაცული ძველ ქართულ თარგმანშიც. ამ ფორმათა გაანალიზებითა და ქართულის დახმარებით შევეცადეთ განგვესაზღვრა მისი თავდაპირველი ფორმა, ცვლილებებისა და ვარიანტების ლოგიკა. ჩანართის ძველ ქართულ თარგმანში დაცული ფორმა აჩვენებს, რომ მისი ყველაზე ადრეული სახე სეპტუაგინტას ესთერს დაუცავს, რომლის გავრცობა-გადამუშავებისა და გადაწერის პროცესში დაშვებული შეცდომების შედეგია  სხვა ბერძნულ ვერსიებში დაცული ფორმები. ამასთანავე, ქართული თარგმანი მოწმობს, რომ არსებობდა F ჩანართისა და ზოგადად ესთერის წიგნის კიდევ ერთი, კონტამინირებულ-კომპილირებული, ტექსტუალური ფორმა. 
    ერთი მხრივ, ჩვენს მოხსენებებში წარმოვადგინეთ ბიბლიის ძველი ქართული თარგმანი, მეორე მხრივ, კი შევეცადეთ გვეჩვენებინა, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ქართულისა და ზოგადად თარგმანების გამოყენება ბიბლიის ტექსტის ისტორიის დაკარგული ფურცლების აღდგენისა და ტექსტის ისტორიის რეკონსტრუქციისათვის.

    დღე ჩვენს ძველ ნაცნობ გიდთან ერთად დავასრულეთ და ღამის სირაკუზა დავათვალიერეთ.
    13 ივლისი კონფერენციის ბოლო დღე იყო. არანაკლებ საინტერესო სესიების შემდეგ კონფერენციის დახურვის ცერემონია გაიმართა. EABS-ის პრეზიდენტის სამადლობელი სიტყვისა და მხურვალე ოვაციების შემდეგ ანტიკური დრამის ეროვნული ინსტიტუტის (INDA – Istituto nazionale del dramma antico) სტუდენტებმა და პროფესორებმა წარმოადგინეს მოკლე სპექტაკლი ანტიკური დრამის სტილში. კონფერენციის ბოლო აკორდი კი გახლდათ კერძ- და მეცნიერმრავალი ფურშეტი. შევხვდით დიდი ხნის უნახავ კოლეგებსა და მეგობრებს, კოლეგებს რომლებიც გასულ წელს ზალცბურგის საერთაშორისო სიმპოზიუმის, სეპტუაგინტასა და კოგნიტიური მეცნიერებების ციურიხის კონფერენციისა თუ ბიბლიური ლიტერატურის საზოგადოების დენვერის კონგრესისას გავიცანით. ცხადია, ახალი კონტაქტებიც მრავლად დავამყარეთ. 
    EABS-ის სიმპოზიუმში ჩვენი მონაწილეობით წარმოვაჩინეთ ბიბლიის ძველი ქართული თარგმანის უნიკალურობა და მისი მნიშვნელობა ბიბლიის ტექსტის ისტორიისათვის, ჩავერთეთ აქტუალურ დისკუსიაში და გავიფართოვეთ და გავამყარეთ ბიბლიოლოგთა სანაცნობო წრე. აქვე მოკრძალებით დავძენთ, რომ მე და ნათია დუნდუამ კონფერენციაში მონაწილეობისათვის მოვიპოვეთ EABS-ის სამოგზაურო გრანტიც.

    არ დამავიწყდეს მთავარი, კონფერენციის პარალელურად გაიმართა სამეცნიერო წიგნების გამოფენა-გაყიდვა, რომელზეც ისეთი გამომცემლობები იყვნენ წარმოდგენილი, როგორებიცაა: მაგალითად, პეეტერსი (Peeters), მორ ზიბეკი (Mohr Siebeck), ვანდენჰოეკი და რუპრეხტი (Vandenhoeck&ruprecht) თუ ბრილი (Brill). ვისარგებლეთ კონფერენციის მონაწილეთათვის სპეციალური შეთავაზებით და ზირაქის სინოპტიკური გამოცემაც შევიძინეთ.
    და ბოლოს, 2023 წლის EABS-ის სიმპოზიუმის ორი მთავარი მახასიათებელი უნდა გამოვყო: მომხსენებელთა დიდი უმრავლესობა ახალგაზრდა მეცნიერები იყვნენ, რომლებიც ბიბლიოლოგიური კვლევების მომავალია და მათთან, როგორც ჩვენი თაობის მეცნიერებთან, კონტაქტის დამყარება ძალიან მნიშვნელოვანია მომავალი თანამშრომლობისთვის. 
    აღსანიშნავია ნაკლებ ბიბლიოლოგიური და უფრო გლობალური ხაზი, რომელიც კონფერენციის მრავალ დეტალში იგრძნობოდა: კლიმატის ცვლილება, გლობალური დათბობა და ბუნებისათვის ნაკლებსაზიანო მასალის გამოყენება: შესაბამისად, არ დაუბეჭდავთ პროგრამა და მხოლოდ ელექტრონულ ვერსიებს მოვიხმარდით. კონფერენციის სიმბოლოიანი მარაოები ქაღალდისა და ხისაგან იყო დამზადებული, კონფერენციის ჩანთები – ბამბისაგან და, რაც ყველაზე მთავარია, ბეიჯები – სწრაფად დეგრადირებადი ქაღალდისაგან, რომლის შუაშიც მცენარეთა თესლია ჩაყოლებული. მოწოდებისამებრ, შინ დაბრუნებულნი ამ ქაღალდებს მიწით დავფარავთ, წყალსა და მზრუნველობას არ მოვაკლებთ და ცოტა ხანში თესლი გაღვივდება და აღმოცენდება. რადგანაც სახლში ჯერ არ დავბრუნებულვარ, არც ზემოხსენებული ინსტრუქცია შემისრულებია, შედეგს აუცილებლად გაგიზიარებთ.

ნათია მიროტაძე